Στο δρόμο της επιστροφής για την Ιθάκη, τα μαθήματα είναι σκληρά και πολλές φορές αμείλικτα. Ο Χείρωνας – μυθολογικός δάσκαλος όλων των ηρώων – το γνώριζε καλά. Οι ήρωες έπρεπε ακόμη να το μάθουν. Γι’ αυτό και το ταξίδι ήταν και είναι απαραίτητο.
Μαζί με τους θεούς που συνοδεύουν τον άνθρωπο στο δρόμο, ένας ημίθεος μάγος κλήθηκε σε υπηρεσία εκπαίδευσης και προπαρασκευής. Για να είναι τα μαθήματα κατανοητά, για να έχουν οι δοκιμασίες νόημα, για να είναι ο άνθρωπος εξασκημένος και συγκεντρωμένος στο στόχο του.
Ως γνήσιο τέκνο του χρόνου, ο Χείρωνας έγινε εκπαιδευτής και συνοδός όλων εκείνων που πονούν πολύ. Ποιός πόνος είναι αλήθεια μεγαλύτερος από εκείνον της νοσταλγίας για την πατρίδα; Και ποιός δρόμος είναι πιο επίπονος και δύσκολος από εκείνον της επιστροφής;
Κι όμως, η θεραπεία – μια λέξη «πολυφορεμένη» – δεν έχει σκοπό να σταματήσει τον πόνο. Η θεραπεία δε σημαίνει ανακούφιση απ’ τον πόνο, όσο και αν το νομίσουμε. Η θεραπεία συμπεριλαμβάνει και αγγαλιάζει τον πόνο. Ο πόνος είναι ο καταλύτης και κυριότερός της σύμμαχος της θεραπευτικής διαδικασίας. Ο Χείρωνας γνώριζε ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτος, ότι είναι μέρος του δρόμου και κινητήριος δύναμη του αναζητητή και οδοιπόρου. Δίδαξε και συνεχίζει να διδάσκει – μέσα μας – ότι η θεραπεία αρχίζει, όταν ο πόνος αποκτά νόημα και μας οδηγεί, λιγάκι παρακάτω..
Η θεραπεία έχει αφετηρία τη συνείδηση και προυποθέτει πάντα το επόμενο, έστω και δειλό, βήμα μπροστά – προς τη διεύρυνσή της. Γι’ αυτό και η θεραπεία προέρχεται – εξ’ ορισμού – εκ των έσω, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα μακρύ οδοιπορικό, όπου το ένα βήμα διαδέχεται το άλλο. Ο πόνος είναι εκεί για να υπενθυμίζει ότι υπάρχει και συνέχεια!
Στον πρώτο σταθμό της Οδύσσειας, ο ήρωας έχει μόλις ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής. Μαθημένος να αγωνίζεται και να νικά – ένας ήρωας του έξω κόσμου, ένδοξος πολιορκητής της Τροίας – συνεχίζει να πολεμά, από συνήθεια. Και αυτή τη φορά χάνει! Ο σταθμός στους Κίκονες είναι το πρώτο θεραπευτικό μάθημα – το μάθημα της ήττας, όταν καταπολεμούμε κάτι.
Είμαστε όλοι «κατά», σε ένα σωρό πράγματα. Καταπολεμούμε το «κακό», τους «εχθρούς», εκείνο που δε μας αρέσει, εκείνο που νομίζουμε ότι μας απειλεί. Ωστόσο, μας διαφεύγει, ξανά και ξανά, ότι το καλό δεν έρχεται ποτέ ως προϊόν εξάλειψης του κακού. Στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Το κακό σημαίνει απλώς την απουσία καλού. Ως εκ τούτου, ο αποτελεσματικότερος αγώνας είναι ο αγώνας «υπέρ» – όταν η μαχητική μας ενέργεια τοποθετείται υπερ της ενίσχυσης εκείνου, που κάθε στιγμή θεωρούμε καλό. Έτσι, ακόμη κι αν πλανόμαστε για το τί είναι τελικά καλό – πράγμα που αναμφισβήτητα συμβαίνει συχνά –, δεν θα έχουμε στραφεί εναντίον κανενός, δεν θα έχουμε επιτεθεί, δεν θα έχουμε πληγώσει ή αποκλείσει τίποτα. Θα έχουμε δώσει έναν καλό αγώνα.
Ως προς τη θεραπεία ισχύει το ίδιο. Ο πόνος στοχοποιείται ως εχθρός κι εμείς θέλουμε να καταπολεμήσουμε τον πόνο, να τον εξαλείψουμε, να τον εξαφανίσουμε. Όταν είμαστε κατά του πόνου, νομοτελειακά, ένα πράγμα μόνο μπορεί να συμβεί: Ο «εχθρός» ανασυντάσσεται, επιστρέφει δριμύτερος με ενισχύσεις και μας καταβάλλει – όπως οι Κίκονες τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Ο πόνος ως εχθρός, βρίσκεται μόνο στο μυαλό μας και πουθενά αλλού. Στην ουσία, δημιουργούμε μόνοι μας ένα κακό, που δεν υπαρχει, καταπολεμώντας το.
Ο πόνος αναμφισβήτητα υπάρχει. Αυτός δεν είναι αποκύημα της φαντασίας μας. Πλασματικό είναι το πρόσημο που δίνουμε σ’ αυτόν και πλήρως αντιπαραγωγικός ο τρόπος που τον προσεγγίζουμε. Σίγουρα, όταν κάποιος πονά, αυτό δεν είναι ευχάριστο. Εξάλλου, υπάρχουν και πόνοι που κάποτε γίνονται ανυπόφοροι, πόνοι που μας ακινητοποιούν και μας κάνουν να σφαδάζουμε. Εδρεύουν στο σώμα, στα συναισθήματα, στις σκέψεις μας ή σε όλα αυτά μαζί. Τότε, η ανακούφιση γίνεται απαραίτητη – τα φυσικά ή χημικά παυσίπονα, σωτήρια και αναπόφευκτα. Ωστόσο, εκτός της περίπτωσης ατυχήματος, ο πόνος γίνεται οξύς και φτάνει στο απροχώρητο, μόνο όταν για πολύ καιρό καταπολεμάται, αποκλείεται και γίνεται εχθρός μας.
Όταν η αξία και η θέση του πόνου στη θεραπευτική διαδικασία αναγνωρίζεται, ο Χείρωνας μπορεί και θέλει να αφήσει πίσω του τη χώρα των Κικόνων, συνοδεύοντάς μας στον επόμενο σταθμό της θεραπείας..
Ανδρέας Παλαιολόγος